U kolevci srpskog staklarstva, Paraćinu, obnavlja se ručna proizvodnja stakla. Ne u „velikoj” fabrici, što bi se na prvu loptu moglo pomisliti, već u okviru koncepta kreativnih radionica „Kreativno staklo lab”. Pod pokroviteljstvom beogradskog Ekonomskog fakulteta, u okviru njihove Fondacije za razvoj ekonomske nauke formiran je lab za kreativnu ekonomiju, koji vodi dr Hristina Mikić sa Instituta za kreativno preduzetništvo i inovacije.
Da li uopšte treba pitati zašto projekat kreće iz ovog grada.
„Industrija je DNK Paraćina, i ova opština je doživljavala svoje uspone i padove zajedno sa svojom industrijom koja je počela da se razvija krajem 19. veka. Industrija stakla je posebno interesantna, jer je to prva industrija koja je Srbiju svrstala u rang zapadnoevropskih zemalja na početku 20. veka”, kaže naša sagovornica.
Ukratko, na konceptu ručno rađenog stakla ovaj „lab” radi od 2020. godine i to na arhivskom istraživanju, industrijskoj forenzici i digitalizaciji procesa ručne proizvodnje stakla. Na početku im je pomagala tadašnja uprava Srpske fabrike stakla, kao i bivši radnici pogona za ručno duvano staklo i tadašnji radnici fabrike. Svi su bili na zadatku da što bolje dokumentuju ručnu izradu paraćinskog stakla.
„Ideja nam je bila da pokažemo koja je moć nasleđa i kreativne ekonomije u revitalizaciji malih sredina, a naročito kako industrije ’tranzicioni gubitnici’ i nasleđe opterećeno negativnim emocijama može postati inspiracija za razvoj opštine i kreirati nove ekonomske i društvene mogućnosti za lokalnu zajednicu. Naš fokus je bio na ručnoj proizvodnji, jer je taj pogon zatvoren 2011. godine budući da je bio nerentabilan za tadašnje okolnosti. Postavili smo pitanje može li kreativna ekonomija pomoći da se ovakve stvari ne dešavaju u budućnosti i tako je nastala ideja da pokrenemo program za revitalizaciju ručne proizvodnje stakla, osmislimo mu novi život, ali je kroz inovacije povežemo i sa industrijom”, kaže Mikićeva.
Treba, ističe ona, imati u vidu da je ručna proizvodnja izgubila na značaju sa industrijskim procesima u staklarstvu, ali su mnogi zaboravili da se najveći broj inovacija iznedrio iz ručne proizvodnje stakla, a potom je doživljavao svoj transfer u mašinskoj proizvodnji stakla. Zato je „Kreativni staklo lab” zamišljen kao platforma za saradnju i inovacije koja svoj puni doprinos može dati razvoju industrije stakla kod nas i mi logično očekujemo da primenu nađe i u paraćinskoj fabrici. Dodaje da je primena moguća u još 24 preduzeća i da se bave različitim vidovima proizvodnje stakla u Srbiji.
Koristi od „laba” može imati kreativni sektor i industrija stakla – umetnici, kreativni preduzetnici i sektor zaštite kulturnog nasleđa. Fokus im je mnogo manje na tehnološkim, a mnogo više na estetskim inovacijama i onim koje mogu povezati svet umetnosti i kreativnosti sa industrijom. To se pre svega misli na nove i veće dekorativne mogućnosti stakla, nove forme i ergonomske standarde za različite proizvode od stakla, primena istorijskih tehnika staklarstva u savremenoj proizvodnji i savremenom umetničkom stvaralaštvu, umetničku reciklažu stakla, korišćenje nusproizvoda industrije stakla kao umetničkog materijala…
Jovana Rabrenović